Ermənilərin Laçından sonra işğalına ciddi cəhd göstərdiyi Sədərək - 1992-ci ilin 20 may tarixini xatırlayırıq - VİDEO
1992 –ci il may ayında Sədərəkdə gedən ağır, qanlı döyüşlərdən 26 il ötür. Həmin dövrün şanlı tarixi sayılan bu döyüşlər bu gün qürur duyduğumuz dünənimizdir. Bu dünəni xalqımız qızıl hərflərlə öz qəhrəmanlıq tarixinə yazıb.
1992-ci il mayın 18-də erməni silahlı birləşmələri Laçını işğal edəndən sonra növbəti hədəf Naxçıvan idi. Həmin gün Sədərək istiqamətindən ağır silahlar və döyüş texnikası ilə hücuma keçən düşmən Azərbaycan əsgərlərinin və yerli əhalinin ciddi müqaviməti ilə rastlaşdı. Həmin gün qeyri bərabər döyüşdə, Sədərəkdə 19-20 yaşlı gənclər qəhrəmanlıq tarixi yazdılar. Amma Naxçıvandan bir qarış da olsun torpaq ermənilərə verilmədi. Əksinə hər bir naxçıvanlı, Naxçıvanda döyüşən Azərbaycan övladı daha da mətinləşdi, düşmənə olan kinini, qəzəbini silaha çevirə bildi. Çünki hər bir şəhidin ömür yolu bir qəhrəmanlıq dastanına döndü.
Mayın 18-dən 22 –nə qədər davam edən döyüşdə 20-yə yaxın əsgərimiz və kəndin dinc sakinləri şəhid oldu. Bu şəhidlərin arasında Culfa rayonun Teyvaz kəndindən olan 19 yaşlı Coşqun Hüseynovla bağlı maraqlı bir hadisə bu gün də xatırlanır. May ayının 18-də qardaşı ilə bir səngərdə igidliklə döyüşən Coşqunu erməni snayperi şəhid edir. Qardaşının qucağında keçinən şəhidin doğulduğu kənddəki atı həmin gün dayanmadan kişnəyir və havalanmış şəkildə kəndi dolaşır. Bir gün sonra yaxınları şəhidi kənddə dəfn edən zaman atı da insanlarla bərabər qəbristanlığa gəlir. Sonra uzun müddət kənd sakinləri onu Coşqunun qəbrinin üzərində görürlər. Sanki vəfalı heyvan öz şəhid sahibinə yas saxlayırdı.
Sədərək şəhidlərinin arasında gənclərlə bərabər 11 uşaq anası olan Ceyran Məmmədova da vardı. Ermənilərin mülki insanlarla dolu yük maşınını topla vurması nəticəsində ana şəhid olub. Ümumilikdə, Sədərək döyüşlərində Naxçıvanın müxtəlif bölgələrindən 100-dən artıq oğul və qızımız qəhrəmanlıq zirvəsinə yüksəlib.
Bu gün bir daha aydın görünür ki, 18-22 may döyüşləri isə təkcə Sədərəyi işğal etmək məqsədi daşımırdı. Məlumdur ki, o zaman Ulu öndərin təşəbbüsü ilə Naxçıvanla Türkiyənin arasında Sədərək-Dilucu körpüsünün tikintisi yekunlaşmaq üzrə idi. Sonradan “Ümid” körpüsü adlandırılan bu strateji, həyati əhəmiyyətli layihə Naxçıvanın blokadasının bir tərəfli yarılması demək idi. Məhz buna görə də ermənilər bu əraziləri işğal etməklə onun reallaşmasına mane olmaq istəyirdilər. Amma Heydər Əliyevin ətrafında birləşən Naxçıvanın müdafiəçiləri qanları bahasına düşmənin bu istəyini gözündə qoydu. 1992-ci il mayın 28-də körpü açıldı.
Həmin vaxt Naxçıvanda xüsusi çəkilişlər edən Almaniyanın ARD kanalında yayımlanan “Qlobus” verilişində Sədərək döyüşlərinə xüsusi yer ayrılıb. Bu televiziyanın arxivindən əldə etdiyimiz verilişdə maraqlı bir məqam diqqəti çəkir. Sədərək döyüşlərinin qəhrəmanlarından biri Səyyad Əliyev çəkiliş qruppasına anasının alman qızı olduğunu deyir. Bu qadın 1941-45 müharibəsində Naxçıvanlı gənci sevərək onunla birlikdə bura gələn Erika Hampel-Əliyeva idi. Amma təəssüfləndirici hal odur ki, bir neçə gün sonra Səyyad şəhid olur. Videomaterialda onun döyüş anında çəkilən sonuncu görüntüləri ilə yanaşı şəhidin dəfni də lentə alınıb. Naxçıvanın şəhidlər xiyabanında dəfn olan şəhidlərimizdən biri kimi Səyyad Əliyevi döyüş yoldaşları yaylım atəşləri ilə son mənzilə yola salırlar. Alman kanalı bunu xüsusi vurğu ilə qeyd edir.
May ayında erməni təcavüzü nəticəsində şəhid olanların bir neçəsinin cəsədi düşmənlə yaxın təmas xəttində qalmışdı. Ümummilli liderin beynəlxalq səviyyədə apardığı danışıqlar və şəxsi nüfuzu nəticəsində həmin döyüşçülərin nəşi götürülərək şəhidlər xiyabanında dəfn edilib. Ağır yaralılar isə Ümummilli liderin təşəbbüsü ilə Türkiyənin hərbi xəstəxanalarına yola salınıb. O zaman , Ulu öndər bu yaralıları Türkiyəyə göndərməklə kifayətlənmədi. Hətta özü belə onlara baş çəkmək, sağlamlıqları ilə maraqlanmaq üçün Türkiyəyə səfər etdi. Xəstəxanada bu qəhrəmanlarla şəxsən görüşüb onların səhhəti, müalicəsi ilə maraqlandı.
NUHÇIXAN İnformasiya Agentliyi həmin günlərdə Sədərəkdə gedən döyüşləri və yenicə formalaşan ordumuzun əsgərlərini lentə alan və dünyada yayımlayan Almaniyanın və Türkiyənin telekanallarının çəkdikləri videoxronikanı əldə edib. Eyni zamanda bu videomaterial o günlərdə yenicə yaradılan Naxçıvandakı ordu birləşmələrinin hansı səviyyədə olduğunu göstərən bir faktdır. 1992-ci ildə orduda ermənilərin ağır döyüş texnikasına qarşı yalnız Kalaşnikov avtomatları ilə silahlanan gəncləri görürük. O günlə bu günü müqayisə etdikdə bir şeyi dərk edirsən. 1990-92-ci illərdə Naxçıvanı qoruyan təkcə silah deyil, xalq və Heydər Əliyev birliyi idi. Bu videogörüntülər həm də ordumuzun Kalaşnikov avtomatından uzaqməsafəli “Qasırğa”lara qədər keçdiyi inkişafın və Cənubi Qafqazın ən güclü ordusuna çevrilmə tarixinə bir baxışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi: “Biz son illər ərzində Azərbaycan Ordusunu böyük dərəcədə gücləndirə bilmişik. Alınan müasir texnikanın demək olar ki, bütün növləri, yaxud da ki, əksər növləri Naxçıvana göndərilir. Naxçıvanın coğrafi yerləşməsinə, relyefinə uyğun şəkildə bütün müasir texnikalar göndərilir. Bu gün Naxçıvan Ordusu böyük qüvvəyə malikdir və düşmənin istənilən təxribatının qarşısını ala bilər və eyni zamanda, uğurlu əks-hücum əməliyyatı keçirə bilər. Naxçıvanda yerləşdirilmiş müasir silahlar, o cümlədən uzaqmənzilli raketlər düşmənin istənilən hərbi hədəfini məhv edə bilər. Yəni, təhlükəsizlik məsələləri tam təmin olunub. Bu məsələ daim diqqət mərkəzindədir”.
NUHÇIXAN həmin döyüşlərdə canlarını fəda edən şəhidlərin xatirəsinə ehtiramın ifadəsi olaraq Almaniyanın və Türkiyənin telekanallarının 1992-ci ildə çəkdikləri həmin videomaterialları təqdim edir :
Səməd Canbaxşiyev