Meyvəqurutma xalqımızın qədim məişət mədəniyyətidir - FOTOLAR
Azərbaycanda hər bir ailənin məişətində ehtiyat ərzaq tədarükü mühüm yer tutur. Ehtiyat ərzaq məhsullarının hazırlanması və saxlanılması qaydaları uzun əsrlər boyu formalaşıb. Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkara çıxarılan iri küplər, ərzaq məhsullarını saxlamaq üçün nəzərdə tutulan tikililər xalqımızın hələ çox qədimdən məhsulların tədarükünün görülməsi səriştəsindən soraq verir.
Əhali baharın ilk aylarından başlayaraq payızın axırlarına qədər gündəlik tələbatından artıq qalan məhsulları müxtəlif üsul və vasitələrlə qışda istifadə etmək üçün hazırlayır. Dənli bitkilər, bostan, tərəvəz məhsullarından və meyvələrdən hazırlanmış qax, doşab, mürəbbələr, eləcə də çay və xörəklərdə işlədilən ətirli otlar insanların tədarük etdiyi əsas qida məhsullarıdır.
Təbii coğrafi şərait Naxçıvanda bağçılıq təsərrüfatının təşəkkül tapmasına zəmin yaradıb. Meyvəçilik təsərrüfatında meyvələrdən təzə-tər halda istifadə edilsə də, ehtiyat ərzaq məhsulları kimi qış üçün də tədarük edilir.
Meyvələr quruduqca vitamin dəyəri daha da artır. Meyvələrin ehtiyat ərzaq məhsulu kimi tədarükünün ən münasib yolu onların qurudulmasıdır. Meyvələrin qurudulması iki üsulla həyata keçirilir. Birincisi günəş altında, ikincisi isə təndirdə qurutmaq. Bu üsulların ən sadəsi günəşin altında qurutmaqdır.
Ərik. Əriyin içərisindəki çəyirdəyini (dənəsini) çıxarıb qurudurlar. Xalq arasında şalağ, limon adı ilə tanınan ərik növlərini iki bölüb qurudurlar. Ərik qurudulduqdan sonra xarab olmasın deyə qaynadılmış duzlu suya salınır. Suya üzüm yarpağı da atırlar ki, qurudulmuş əriyin rəngi sarı olsun.
Alça. Alçanı xüsusi yerlərə sərərək qurudurlar. Sərilmiş alçanın üstünə nazik parça örtürlər. Qurudulmuş alçanı yığdıqdan sonra xarab olmasın deyə duzlu suya salırlar.
Tut. Tutun adətən birinci və ikinci çırpımdan sonra qurudulması məsləhət görülür. Çünki birinci və ikinci çırpımda tut o qədər də şirin olmur. Tut günəşli yerdə palaz, cecim və həsirin üstündə qurudulur. Tam quruduqdan sonra onu su ilə yuyub tozdan təmizləyirlər və yenidən kölgədə qurudulduqdan sonra kisələrə yığırlar.
Alana. Muxtar respublikamızda alana ən çox Ordubad bölgəsinə aid edilsə də Culfa rayonunun ucqar dağ kəndlərində də bu meyvə qurusu hazırlanır. Nazlı şaftalının (dənəsi olmayan) qabığını soyub 1-2 gün kölgədə saxlayırlar, sonra dənəsini çıxarırlar. Əvvəlcədən hazırlanmış olan cəviz, şəkər tozu və ədviyyat şaftalının içinə yığılır. Hazırlanmış şaftalılar sapa düzülərək quruması mümkün olan kölgə yerdə asıb 2-3 həftə müddətində qurudurlar. Qeyd edək ki, armud (abasbəyi və şəkəri) və şamamadan da alana hazırlanır. Culfa rayonun Kırna, Saltaq, Əbrəqunus, Bənəniyar, Göydərə, Qazançı, Milax və sair kəndlərində üzümdən kişmiş, mövüz, bəkməz hazırlamaq ənənəsi geniş şəkildə yayılıb.
Kişmiş. Qaynayan suyun içərisinə üzümü səbətə doldurulmuş halda salıb, təxminən 2-3 dəqiqədən sonra çıxarırlar. Bu vaxt üzümün rəngi dəyişir. Səbətdən salxımlar əvvəlcədən hazırlanmış yerə sərilir. İsladılmış üzüm günəşin təsiri altında quruyur. Kişmişdən milli mətbəximizdə müxtəlif xörəklərin hazırlanmasında da geniş istifadə edilir.
Təhminə Telmanqızı
“Arazın səsi” qəzeti