Zəhərli daşıyıcılar
Bu gün gündəlik həyatımızda elə vasitələr var ki, onları biz istər-istəməz istifadə etmək məcburiyyətindəyik. Hər gün istifadə etdiyimiz plastik qablar və polietilen torbalar əslində gündəlik istifadə olunmaqla yanaşı həm də, dolayısı yolla sağlamlığımızı təhlükə altına qoyur və canlı təbiətə ciddi ziyan vurur. Bunu bu yaxınlarda izlədiyim bir filmdə daha aydın gördüm və siz oxucularla fikirlərimi bölüşmək qərarına gəldim.
Etiraf edək ki, bu birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan polietilen torbalar və plastik qablar istifadə olunduqdan sonra torpağa basdırıldıqda belə, təbii yolla çürüyüb parçalanmır, torpağa qarışmır və uzun müddət tullantı kimi qalaraq ətraf mühiti çirkləndirir. Nəzərə alsaq ki, bu gün dünyada istehsal olunan məhsulların hər beşindən biri plastik maddələrdən hazırlanır. Onda məsələnin nə qədər ciddi olduğunu görmək olar.
Bəs onda bu vasitələrin insan həyatı üçün zərəri varmı?
Kiçik bir araşdırma zamanı məlum oldu ki, həyatımızın əsas bir hissəsinə daxil olan, haqqında danışdığımız torbalar polietilen adlanan maddədən hazırlanır. Polietilen isə həm neft və həm də qazdan əmələ gələn bir maddədir. Yəni bu o deməkdir ki, bu maddənin hazırlanması bərpa olunmayan qaynaqlardan əldə olunur.
Hazırda dünya üzrə hər il 500 milyard (qeyri-rəsmi məlumatlara görə - 1 trilyon) sellofan torba istehsal edilir. Dünyada hər 1 dəqiqədə isə 1 milyon polietilen torba zibil qutusuna atılır. Polietilenin çürüyərək yox olması üçün torpaqda 800 il, dənizdə isə 400 il lazım gəlir. Alış-verişlərin ən başlıca yardımçısı hesab edilən bu torbaların təbiətə vurduğu zərər sayılmayacaq dərəcədə çoxdur. Bu rəqəmin böyüklüyü bizim nə qədər təhlükəli bir şəkildə həyatımıza və ətraf aləmə ciddi ziyan vurduğumuzu bir daha göstərir.
Polietilen torbaların sağlamlıq üçün digər bir təhlükəsini onların istehsalında güclü zəhərli qurğuşundan istifadə olunması yaradır. Onun orqanızmdə toplanması bir çox xəstəliklərin inkişafına səbəb olur. Belə ki, bu insan bədənində endokronoloji xəstəliklərin yaranmasına və hormonal proseslərin pozulmasına gətirib çıxarır. Bu isə yeni doğulan uşaqlarda diqqətsizlik və qavrama kimi problemlərin yaranmasına səbəb olur. O da sübut edilib ki, plastik paketdəki məhsullar tez xarab olmağa başlayır, çünki polietilendə çoxlu bakteriyalar var. Kip bağlanmış şəffaf torbada kondensat əmələ gəlir və orada müxtəlif göbələklər inkişaf edir. Polietilen dondurulmaya məruz qaldığında ondan insan üçün təhlükəli olan toksinlər ayrılır. Yarımfabrikatlar xüsusilə zərərlidir. Bir çox istehsalçılar onları qablaşdırmanın içərisində hazırlamağı və isitməyi tövsiyə edir. Ancaq alimlər sübut ediblər ki, yüksək temperaturun təsiri nəticəsində plastikdən zəhərli formaldehid qazı ayrılır.
Xatırladaq ki, artıq dünyanın bir çox ölkələrində birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan plastik qablar və polietilen torbalar ya qadağan olunub yada pulla satılır. Elə qardaş Türkiyə Respublikasında bu ildən başlayaraq polietilen torbalar marketlərdə müştərilərə pul qarşılığında təklif olunur. Danimarkada mağazalarda birdəfəlik polietilen torbaların paylanmasına görə əhəmiyyətli dərəcədə vergi tətbiq edilib. Bu, dərhal onların istifadəsini 90 faiz azaldıb. Finlyandiyada isə ticarət nöqtələrində istifadə olunan plastik qabları təkrar emala qəbul edən avtomatlar yerləşdirilib. Bunun da nəticəsində bu məhsullara tələbat ciddi şəkildə azalıb.
Bəs gəlin görək ölkəmizdə bu sahədə vəziyyət necədir?
2019-cu ildə Azərbaycanda insan sağlamlığına və ətraf mühitə zərər verən 20 mikron qalınlığında birdəfəlik plastik torbaların istifadəsinə qadağa haqqında qanun qəbul edildi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq hələ də ölkəmizdə paket çantaların istehsalında təkrar istifadə üçün yararlı olan plastik və polimer tullantıların miqdarı hər il artır. 2015-ci ildə bu cür tullantılar 0,4 min ton, 2016-cı ildə 1,7 ton, 2017-ci ildə isə 2,5 ton olub. Görüldüyü kimi, bu cür zərərli məhsulların istehsalının həcmi hələ də artmaqdadır.
Bu sahədə qabaqlayıcı tədbirlərdən biri polietilen torbaların alternativi olan kağız, parça və uzun müddət davamlı olan qablaşdırma vasitələrindən istifadənin genişləndirilməsidir. Bunun üçün polietilen torbaları əvəz edən qablaşdırma vasitələrinin istehsalının genişləndirilməsi və istifadəçilərə təklif edilməsi ən optimal həll yollarından biridir. Xatırladım ki, bu gün muxtar respublikada qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi istiqamətində işlərə başlanılıb. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2019-cu il 13 sentyabr tarixli müvafiq Fərmanına əsasən Şərur rayonunda Sənaye Məhəlləsi yaradılır. Bu sənaye məhəlləsində bir neçə istehsal sahələri yaradılacaq ki, bunlardan biri də kağız-torba istehsalı sahəsidir. Bu sahənin fəaliyyətə başlaması, gələcəkdə polietilen torbalara olan tələbatı azaltmaqla kağız-torbaya keçidi təmin edəcəkdir.
Bütün bunlar onu göstərir ki, gündəlik istifadə etdiyimiz kimyasal maddələr bizim həyatımız üçün olduqca təhlükəlidir. Məsələ qətiyyən kimyasal maddələrdən hazırlanan bu məhsulların istehsalı və ya satışı ilə deyil, məsələ bizim bu məhsullardan istifadə zamanı bir az daha diqqətli olmağımızla bağlıdır. Ona görə ki, dünya sürətlə irəliləyir və biz də dünyanın bir parçası olaraq bu yeniliklərə ayaq uydurmalıyıq. Lakin hər birimiz bir fərd kimi həyatımızı və başqalarının həyatını dəyişə bilərik. Bunu üçün biz nə edə bilərik?
İlk olaraq birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulan bu məhsulları mümkün qədər azaltmaq, daha az paketlənmiş məhsulları almaq, dükan, bazara gedərkən özümüzlə parça torbalar götürmək. Çalışaq həyatımızı və sağlamlığımızı qoruyaq. Həyatımızı sağlam və düzgün yaşamağın yolu isə bizə verilən ömrü orijinal qidalar, təbii vasitələrdən istifadə etməklə yaşamaqdır.
Ramal Məmişov
Naxçıvan televiziyasının baş redaktoru