Azadlığın od, şimşək zərrəsi, şərəf, qeyrət, ucalıq rəmzi!
Əslində mənimlə yaşıddır 1990-cı il 20 yanvarı. Hətta orta məktəbdə oxuyanda Fərizə adlı sinif yoldaşım da var idi. Valideynləri ona 20 yanvar günü şəhid olan həyat yoldaşının ölümünə dözməyib özünə qəsd edən Fərizənin adını qoymuşdular. İndi mənim də, o Fərizənin də 32 yaşı var. O hadisələrdən isə 32 illik bir zaman ötür. Həmişə doğmalarımdan eşitmişəm İlham və Fərizə dastanını, mavi ekranlardan görmüşəm, tarix kitablarından oxumuşam tariximizin bu qanlı və şanlı səhifəsini...
Deyirdilər, 1990-cı ilin qışı sərt gəldi, şaxta qılınc kimi kəsdi, soyuq iliyə işlədi. Həmin il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə zülmət qaranlığa qərq oldu Bakı. Şimal küləyinin gətirdiyi qasırğa qarşısına çıxan hər kəsi, hər şeyi məhv etmək gücündə idi. 70 illik tarixin hökmdarı olan sovet imperiyasının qoşunları ilə üz-üzə, göz-gözə durdu şəhər və onun sakinləri. O soyuq qışda bu xalq azadlıq və müstəqillik yolunda yüzlərlə şəhid verdi.Kiminin atası, qardaşı, kiminin anası, balası, kiminin nişanlısı, həyat yoldaşı o gecənin qurbanı oldu. Azadlıq qurbanları... O gecə azadlıq uğrunda ölənlərin qanı ilə tarix yazıldı.
Əyilmədi, sınmadı. 1990-cı ilin 20 yanvarındakı imtahandan üzüağ çıxdı bu xalq. O qanlı günün tükürpərdici səhnələri isə fotoların yaddaşında əbədiləşdi. Küçələrə səpələnmiş insan cəsədləri, tankların xıncım-xıncım etdiyi avtomobillər, qar üzərinə tökülmüş müqəddəs qan izləri... O lal şəkillər hadisələri zamandan-zamana daşıdı, nəsillərdən-nəsillərə ötürdü. 1990-cı ilin 22 yanvar tarixində açılan səhər şəhid oğul və qızlarımızın qanından güc aldı. Azadlıq meydanı insan selinə qərq oldu. Xalq azadlıq uğrunda canından keçən oğul və qızlarını əbədiyyət yolçuluğuna yola salmağa axışdı. El birliyi ilə azadlıq şəhidləri Bakının ən uca ünvanında Dağüstü parkda dəfn edildi. O şənbə gecəsi, o qətl günü çox namümkünü mümkünə döndərdi. O gün bu xalq bir oldu. Sonrakı aylar, illər Vətənin müstəqilliyini gətirdi. Ancaq xalqımıza, vətənimizə əbədi düşmən kəsilən qüvvələr əl çəkmədi mənfur niyyətindən.
O illərdə Naxçıvanda, xüsusilə Sədərəkdə də vəziyyət yaxşı deyildi. 1990-cı ilin yanvarın 18-dən 1993-cü ilin avqustun 13-dək 14 dəfə erməni hədəfinə tuş gələn Sədərək bu yurdun qeyrət qalasına döndü. Naxçıvanın hər kəndindən, elindən-obasından sərhədə, vətəni qorumağa getdi igid oğullar. O zaman bu hadisələrin şahidi olanlar danışır ki, yurdu qorumaq üçün sinələrini düşmən gülləsinə sipər edən igidlərdən 17 nəfərin nəşinin 10 gün Mil təpə dağında qaldığı günlər də olub, Əjdəkan dağının quşqonmaz sallarındakı “Əyyub zağası”nda həftə ilə qalan döyüşçülərin son tikə çörəyi ovub yediyi, son nəfəslərinə qədər vuruşub səngərdən enməyəcəklərinə and içdiyi günlər də... Şəhidlərin al-qanı tökülən Sədərək dağları “Qırmızılar” adı ilə tanındı. Bu ulu torpaq 100-dən artıq şəhidin qanı bahasına qorundu. Torpaq uğrunda şəhid olan o qəhrəman oğulların xatirəsini əbədiləşdirən ünvanlar var oldu.
Özündə ümummilli kədər, rəşadət və fədakarlıq örnəyi daşıyan belə ünvanlardan biri Naxçıvan şəhərindədir. Gələcək nəsillərə Vətən tarixini əyani şəkildə öyrədən dərs vəsaitidir Şəhidlər xiyabanı. Burada kitablar yox, adlar və əməllər dil açıb danışır. Vətənə qəlbən bağlı olan insanlar tez-tez bura gəlir, şəhidlərimizin xatirələrini ehtiramla yad edirlər.
Bu gün yenə insan selinə qərq olub bu xiyaban. Köksündə uyuyan şəhidlərin xatirəsinə məşəl yanır. O məşəlin odundan, alovundan qara daşlara işıq düşür. Kamanın yanıqlı səsi qəlbləri sızladır.
Buradakı məğrur qadın heykəli... Övladlarına ağı deyən o müdrik ananın fəryadını, göz yaşını, qürurunu hamı duyur. Əbədi minnətdarlıq hissi ilə ağır addımlarla keçir məzarların önündən. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları ürəklərdən pərvazlanır:
Şəhidlərin hamısı bənzəyir bir-birilərinə,
Bir bax qəbirlərinə.
Hamısı bir boyda, bir biçimdə cərgələnmiş,
Səbəb birdir, əməl bir, hədəf birdir, hədə bir.
Hərəsi bir yaşda, hərəsi bir bölgədəndi. Amma hamısı vətən üçün keçib şirin canından. İdris Məmmədov, Canpolad Əsgərov, Mehman Orucov, Babək Əliyev, Səyyad Əliyev, Milli Qəhrəmanlar Əmiraslan Əliyev, İbrahim Məmmədov, Yusif Mirzəyev, Mirəsgər Seyidov... daha neçə-neçə oğullar uyuyur bu müqəddəs məkanda.
Asan deyil onların taleyindən, qısa ömür yolundan söz açmaq.
22 yaşında idi Mir Əsgər. Vətənin ağır günlərində onu müdafiə etməyi özünə borc bildi. Könüllü olaraq Yuxarı Buzqov kəndinin özünümüdafiə dəstəsinə yazıldı. Cəsur Əsgər son gülləsinə qədər döyüşdü düşmənlə. Son döyüşü 1992-ci ilin iyunun 14-də oldu. Əsgər döyüş yoldaşlarını mühasirədən çıxaran zaman şəhid oldu. Xalqın Milli Qəhrəmanı yaşasaydı, 52 yaşında bir ata, bəlkə də baba idi. Lakin 22 yaşında əbədiləşdi onun ömrü.
Başdaşındakı rəsmindən qorxmazlıq, nifrət yağır Səyyadın. 90 -cı illərdə Sədərək olumla ölüm arasında qalanda Səyyad da qeyrətini çəkmişdi qeyrət qalamızın. Qarağac, Ucubiz, Qırmızılar uğrunda gedən döyüşlərin hamısında iştirak edib alnıaçıq, üzüağ qayıtmışdı evinə. Lakin 1992-ci il mayın 25-də Mildə gedən döyüşlərdən sağ qayıtmadı. Vətənə bağışladı ömrünü.
Ulu Babəkin qanı axırdı onun damarlarında. Babək qeyrətli, Babək hünərli Babək Əliyev də qorumalı idi vətəni canı bahasına. Qorudu da. Özündən sonra adı və əməlləri yaşadı.
1973-cü ildə Şahbuz rayonunda doğulmuşdu Mehman. Torpağa bağlılıq, qurub-yaratmaq əzmi çağlayırdı qəlbində. Doğma torpağının başı üzərini qara buludlar alanda qeyrətli bir oğul kimi Mehman da çıxdı düşmən qarşısına. Sədərək dağlarına düşdü onun döyüş yolu. Sözünü 1992-ci il mayın 18-də Mil uğrunda gedən döyüşlərdə dedi Mehman. Elə o gün də şəhid olub bu xiyabanın əbədi mehmanı oldu.
Sonra neçə-neçə İbrahimlər, Yusiflər, Babəklər, Mehmanlar doğulub bu oğulların qüdrətindən güc aldı. Onlar da sözünü Vətən müharibəsində dedi. Aldılar qisasını o oğulların. Düşmənin bağrına ox olub elə sancıldılar ki, Ermənistan az qala yer üzündən silinəcəkdi. Dünya Azərbaycan oğlunun bu hünərindən danışdı. Cild-cild kitablar yazıldı.
Sinə gərib dünyanın
Payızına, qışına,
Həmişə qərq olubdur
Gül-çiçək yağışına
Şəhidlər xiyabanı.
Azadlıq, müstəqillik, torpaq uğrunda şəhid olmuş oğulların adına verilən qiymətin ifadəsi olan Şərur rayonundakı Şəhidlər xiyabanı da gül–çiçək yağışına, insan axınına qərq olub bu gün.
Zaman-zaman vətəni düşmən gülləsindən qoruyan oğullar və İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olan qəhrəmanlar uyuyur burada. Şəhidlərin isti evi, ocağı, əbədi ünvanı olan bu xiyabanda, əllərini sinəsinə sıxıb, dizlərini yerə söykəyib donan ana obrazı bütün şəhidlərin anasıdır. Ard-arda sıralanan məzarlar isə əmrə müntəzir əsgər kimi dayanıb. Qara, soyuq mərmərdən işıqlı simaları baxır. Gözləyirlər, əmr gəlsə, vətən uğrunda canlarından keçməyə hazırdırlar. Keçiblər də... dünənə qədər həyatda idilər. Kimisi yeni ailə qurmuşdu, kimisi övlad böyüdürdü, kimisi övlad yolu gözləyirdi, kimisi nişanlı idi, kimisi də min bir arzu ilə yaşayan 20 yaşlı gənc idi. Qara daşa da üzağlığı gətirib bu oğullar. Vətənin çağırışına biganə qala bilməyiblər. Döyüşüblər, azad ediblər torpağı düşmən tapdağından. Ömürlərini vətənə, bizə bağışlayıblar, qazancları bütöv vətən, özləri isə tariximizdə əbədi yaşayanlar olub.
Əsgər Hümbətov Həsən, əsgər Abdullayev Rövşən, leytenant Babayev Əli, kapitan Meydanov Elməddin, çavuş İbrahimov Ruzi, kiçik çavuş Xəlilli Murad, kapitan Zeynalov Azad, mayor Vəliyev Vüsal, əsgər Gözəlov Rüfət, baş gizir İsmayılov Əmrah, leytenant Məmmədov Elşən...
Burada uyuyan oğulların ən kiçiyidir Elşən. 1999-cu ilin payızında düyaya göz açmışdı. Özü seçmişdi hərbi peşəsini, o qədər sevmişdi ki, ailəsindən gizlin sənəd vermişdi Heydər Əliyev adına Hərbi Liseyə. Elə bir payız günü də doğulduğu kənddən çox-çox uzaqda Zəngilanda cismani olaraq son tapdı qısa ömrü. Adi ölüm deyildi bu. Onun bu həyatdakı əbədi varlığıdır şəhidliyi.
Xiyabanın hər daşından bir igidin obrazı boylanır. Kimisinin gözləri gülür, kiminin baxışlarında qəzəb coşub daşır. Ömrü 23 ilə sığan bir gənc, leytenant Ənvər Əliyev təhsilində də, vətənə xidmətində də hər zaman seçilib. Vətən müharibəsində Talış kəndi və Suqovuşan uğrunda gedən döyüşlərdə “Ənvər paşa” kimi qəhrəmanlıq göstərib. 2020-ci il oktyabrın 15-də Talış yüksəkliyində iki əsgəri ilə birgə top mərmisindən şəhid olub. Ənvərdən ailəsinə- atası Nizamiyə “Suqovuşanın azad olunmasına görə”, “Vətən uğrunda”, “İgidliyə görə” medalları, III dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni, adı, bir də əməlləri qalıb yadigar.
Məzarlar doğma, yaxın! Məzarlar yan-yanadır. Kapitan Elnur Cəfərov. Həmkəndli idilər Ənvərlə. Axaməd kəndinin qəhrəman oğullarıdır onlar. Elnur 2014-cü ildə erməni silahlı bölmələrinin atəşkəsi pozaraq Tərtər rayonundakı mövqelərimizi atəşə tutması nəticəsində şəhid olmuşdu. Onun qisasını Ənvər aldı. Özü də gəldi Elnurun yanına. Cənnətdə görüşüblər yəqin.
Hər kəsə nəsib olmaz həyatdan elə dünyaya gəldiyin gün köçəsən. Gizir Əmrahın döyüş yolu Günnütdən Şuşayadək uzandı. 2018-ci ilin yazında Günnütü bizə verən oğullardan olmuşdu Əmrah. Lakin bu qane etməmişdi onu. İstəmişdi ki, düşmənlə olan son hesabını Qarabağda görsün. Vətən müharibəsində Şuşaya qədər döyüşmüşdü. Şuşa alınan gün bu xoş müjdəni ailəsinə, azyaşlı övladlarına da vermişdi. Noyabrın 10-u yeni yaşını qarşıladıqdan bir neçə saat sonra düşmən snayperinə tuş gəlib, uca məqama yüksəldi.
Bu da Elməddinin məzarıdır. Vətənin sərhədini qoruyan kapitanın. Zəngilandakı zirvəyə soyadı verilən, “Döyüşdə fərqlənməyə görə”, “İgidliyə görə”, “Zəngilanın azad olunmasına görə” medalları ilə təltif olunan, oğulları Əli və Yusifi bu vətənə əmanət edən Meydanov Elməddin.
Burada uyuyanlar canını vətəninə qurban verənlərdir. Kimisi şəhid olub çiyinlərdə gəldi, kimisi qazi olub yarımçıq qayıtdı, kimisi də müharibənin son gününədək döyüşdü 44 günlük Vətən savaşında. Sonda qalib etdilər bu xalqı.
Bu gün yenə onlarla insan səcdəgahına gəlir bu qəhrəman oğulların. Xalq bu görüşə boynubükük gəlmir. Daha məğrur, daha qürurlu və başı dik dayanır məzarları önündə. Çünki torpaq uğrunda ölən hər bir şəhidin qisası alınıb. Qarabağın azadlığına, dirçəlişinə, yüksəlişinə şahidlik edir bu xalq. Ucalıq rəmzi, vətən daşı, qan yaddaşı, qürur mənbəyi, azadlığın od, şimşək zərrəsi, torpağın, elin qeyrətini çəkən belə oğullarla Vətəndir qaraca torpaq!
Türkanə Əmoyeva
“NUHÇIXAN”