Bir Payız  günündə...

Təbiətdə pis hava yoxdur deyənlər, yəqin ki, ilin hər fəslinin də özünəməxsus yeri , gözəlliyi olduğunu bilirlər. Bir-birinə calanan günlərində gah isti yayı bizə xatırladan,  hərdən də soyuqluğu ilə şaxtalı qışa “muştuluqçu” olduğunu söyləyən payız məhz belə fəsillərdəndir. Odur ki, təbiətin payız ünvanlı payından, onun bəxş etdiyi təkrarsız gözəllik çalarlarından doyunca zövq almaq lazımdır.

Payız qucağında bizə bağların bəhrəsini, buz bulaqların sərinliyini, dağların əzəmət və vüqarını, ana təbiətin gözəlliyini  gətirir.  Və Payız gələndə çoxlarının yadına  bu məşhur mahnı da düşür. "Payız gəldi, uçdu getdi quşlar..."

Payızda göy üzündə qatarlaşıb köç edən durnalar bir də  bu ellərə yazda gələcəklərini  pıçıldayırlar sanki insana.

Əgər fikir vermisinizsə iki fəsil haqqında daha çox danışılır, söz qoşulur, mahnılar bəstələnir. Bu fəsillərdən biri ilk bahardı. Çünki yaz oyanışdı, çiçək yağışıdı, insanların torpağın sinəsində yeni-yeni naxışlar vurduğu, izlər saldığı fəsildir. Digəri  isə payız fəslidir...son bahar. Payıza “güz” də  deyirlər. Dədə Qorqud dastanında da deyildiyi kimi  “Güz almasına  bənzər al yanaqlım”, yəni payız almasına bənzər al yanaqlım... Payızda otlaqlarda cücərən otlara “güzdək”, bu fəsildə qırxılan qoyunun yununa “güzəm”  və Payıza “Son bahar” deyirlər.

Payız Azərbaycan ədəbiyyatında da özünəməxsus tərənnüm və təsvirə malik  bir fəsil olub. Şeirlərin doğum tarixidir payız! Küləyin, yağışın dumanın, sarı, qızılı yarpaqların, ayaq altda qalıb əzilmiş otların, xəzəllərin şairlərə şeir pıçıldadıqları fəsildir   payız!

Böyük şair S. Vurğun məşhur Ceyran şeirində yazır:

Elə ki, son bahar min büsat qurur,

Kolları-kosları yıxıb uçurur,

Sıxlaşıb bir yerə baş-başa durur

Düşəndə çovğuna, borana ceyran.

Bu misralarda şair payızın özünəməxsus rəng çalarlarını elə gözəl vəsf edib ki, bəlkə də rəssam fırçası ilə bu gözəllikləri belə təbiiliklə vəsf edə bilməz.

Qızılı payız günlərində dağ yerlərində daha çox müşahidə olunan  payız dumanı özündən sonra qarlı və şaxtalı günlərin, ayların gəlişindən xəbər verir, insanlara tədarükünüzü görün deyir.  Yəni  həm də qışa hazırlıq fəslidir payız. Bəli, ta qədimdən xalqımızın məişətində, milli mentalitetində də payız  qiymətli bir fəsil olub.  Payız toylar fəslidir. Qış çörəklərini payızda  yapıblar, qovurmaları payızda bişiriblər, ev-eşiyi payızda səliqə-sahmana salıblar.

Və bu payız günləri də  kəndlinin ən qayğılı günləridir. Bu fəsildə  əkinçiliklə məşğul olan zəhmətkeş kəndlilər  payız şumu apararaq növbəti ilin bol məhsulunun təməlini qoyurlar.  Yağan payız yağışları isə torpağı , əkilən toxumları  cana gətirir.

Payız fotoqrafların , rəssamların da ən çox gözlədikləri, sevdikləri fəsildir. Çünki payızda müxtəlif rənglərə boyanan təbiət, dumanlı səhərlər və yağışlar  onlar üçün əsrarəngiz tablolar yaradır.  Bu payızda da rəssamlarımız bütün mənalarda yeniləşən Naxçıvanımızın təbiətinə, onun payız çağına öz   münasibətlərini bildirərək bu yurdun payız mənzərələrini də kətana köçürürlər.

Payız bəhrə, bolluq eyni zamanda ayrılıq, həzinlik, duyğular fəslidir. Yazda əkdiyinin, necə işlədiyinin cavanlıqda tutduğun yolun çəkdiyin zəhmətin  nəticəsi  payızda görünər, ilin və ömrün payızında...

Günəş şüalarının zəiflədiyi, ağacların rəngbərəng libasa büründüyü  payıza qızılı payız da  deyirlər- rəngarəngliyinə , bərəkətinə, bolluğuna görə ... Bağ bağçaların üzümü, narı, alması, armudu, heyvası, xurması yetişib dada gəlir bu fəsildə.   Hələ rəngini tam dəyişməyən  yarpaqların arasından saralan heyvalar az qala budaqları sındırır.  Çeşid-çeşid payız nemətləri dükan bazarların piştaxtalarını bəzəyir, bolluq rəmzinə çevrilir.

Ömrün ahıl çağını həmişə payıza bənzədiblər. Böyük xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin bir şeirində deyilir ki,

Dövran tez dolanır, illər tez gəlir.

Biz də dəyişirik hey ildən-ilə.

Ömrün pillələri necə düz gəlir

Ana təbiətin fəsillərilə!

Ömrün payız fəsli sıxdı əlimi,

Yoxsa qocalıram mən yavaş-yavaş.

Payızda yarpağa xal düşən kimi

Düşür saçlarıma dən yavaş-yavaş.

Bir payız günündə , Payız libasına bürünən təbiətin qoynunda  ağaclardan yağış kimi üstünə tökülən yarpaqlarin seyrinə dalmaq, addımlayarkən ayaqlar altında qalan xəzəllərin xışıltısını duymaq  nə gözəldir. Xəzanın sarı, qırmızı rəngləri arasında təzə-tər otların göz oxşayan yaşıllığı payız günlərini bir qədər də ətirli yaz günlərinə bənzədir.

Payız fəslinin yaraşığı, büsatıdı yağış...Payızın  gözəlliyi  də qızılı rəngə çalan libasında, bir də ki yağışındadır .

Duyğular, düşüncələr fəslidir payız, Payız fəslində insan  ömrünün, gününün də elə duyğulu anları olur ki, o an o duyğular, o hisslər insanda  bir kövrəklik, bir ovqat yaradır - müdrik ovqat.

Payızda çayların , bulaqların da axarında bir kədər, qüssə, qəm, tənhalıq   olur  sanki. Həmyerlimiz şair Xanəli Kərimli   bu duyğuları “Payız duyğuları” şeirində  çox gözəl vəsf edib.

Ağaclar gözünün sıxır qarasın,

“Yarpaqlar ələnir göz yaşı kimi”.

Bulaqlar oxuyur vida nəğməsin

Ana təbiətin sirdaşı kimi.

Çaylar da kövrəlib,

dindirsəm əgər,

Bir giley dastanı bağlayacaqdı.

Mənsiz qəribsəyən məcnun söyüdlər

Əl vursam, hönkürüb ağlayacaqdı.

Yığılıb meşədən əl-ayaq izi,

Ocaq daşları da qırovlaşıbdı.

Dünya yola salan qoca palıdın

Gözü yolda qalıb, tənhalaşıbdı.

Dərələr boyunca axan bulaqlar,

Sizinlə görüşüm gümana qaldı.

Mənə oğul deyən arxalı dağlar,

Zirvəniz borana, dumana qaldı

Şair dili ilə desək payızda bu duyğular, bu hislər  təkcə insana yox  təbiətin     özünə  də çökür sanki...

Artıq yurdumuzda  qızılı payız günləridir, bu payızda da təbiət   füsunkar, axarlı –baxarlıdır. Kəndlərimizin, dağlarımızın bir sözlə,  təbiətimizin füsunkar payız mənzərələri  bu fəslidə  də bizi heyran edəcək.  Ömrümüzün daha bir payızında Vətənimizin də torpağı  yavaş-yavaş sarı, qızılı  xalıya bürünür. Gah yağan yağışlar yuyacaq bu xalını,  gah da qışdan xəbər verən soyuq küləklər darayacaq.

Bir sözlə bu fəsildə də  təbiət böyük səxavətlə bütün gözəlliklərini insana bəxş edir. Təki o gözəllikləri duyub  yaşaya bilək.

Türkanə Əmoyeva.