Ermənistanda istehlak iqtisadiyyatı: çökmə davam edir
İstehlak Ermənistan iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvəsidir. 2019-cu ildə ÜDM-in 7,6 faiz artımına istehlakın töhfəsi 10,8 faiz olub ki, bunun da 9,3 faizi özəl istehlak xərcləri olub. Ötən il ev təsərrüfatı istehlakı xərclərin 82,8 faizini təşkil edib. Ev təsərrüfatının son istehlak xərcləri aşağı məcmu kapital formalaşmasını və cari balansın xroniki kəsirini qismən kompensasiya edir.
NUHÇIXAN İnformasiya Agentliyi İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin mövzu ilə bağlı şərhini təqdim edir.
Ermənistanda iqtisadi aktivlik indeksi 2020-ci ilin avqustunda keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 9,8 faiz azalıb. Oktyabrda Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) cari il üçün ÜDM-də 4,5 faiz azalma proqnozlaşdırıb. Proqnozlar ÜDM-in xərc faktorlarının əksəriyyətinin azalmasını əks etdirir. BVF-yə görə, Ermənistanda CHQ (cari hesab qalığı)/ÜDM kəsirinin 2020-ci ildə -8,8 faizə qədər artacağı gözlənilir. Son iqtisadi qeyri-müəyyənliklər, siyasi qeyri-sabitlik və hərbi əməliyyatlar Ermənistandakı birbaşa xarici investisiya fondlarını daha da azaldır. “Economic Intelligence Unit” (EIU) cari ildə məcmu kapital formalaşmasında ÜDM-ə nisbətən 6 faiz azalma proqnozlaşdırır. Bununla birlikdə, əsasən hökumətin koronavirus stimul paketindən irəli gələn dövlət istehlak xərclərinin ÜDM-ə nisbətində 13,4 faiz artması gözlənilir. Ermənistanda adambaşına düşən infeksiya səviyyəsinin olduqca yüksək olduğunu nəzərə alaraq səhiyyə xərcləri büdcəyə də böyük yük olur. Son hökumət büdcəsi müzakirələri əsasən fiskal genişlənməyə mənfi təsir göstərəcəyi gözlənilən hərbi xərclərin artmasına yönəldilib. Beləliklə, digər xərc faktorları Ermənistan iqtisadiyyatının əsas hərəkətverici qüvvəsinin azalmasını kompensasiya edə bilməz. EIU-ya görə, cari ildə özəl istehlakın ÜDM-ə nisbətinin 8,2 faiz azalacağı gözlənilir. Xidmətlərin 4,6 faiz azalacağı proqnozlaşdırılır.
Ermənistandakı iqtisadi göstəricilər istehlakın azalmasını şərtləndirir. Pul köçürmələrində azalma, aşağı real əməkhaqları, virusla əlaqəli məhdudiyyətlər, işsizlik, müəssisələrin dayandırılması, qeyri-müəyyənliklər və gözləntilərin pisləşməsi ev təsərrüfatı istehlakını azaldır. Davam edən hərbi əməliyyatlar və ölkənin maddi və əmək ehtiyatlarını müharibə üçün səfərbər etmək bu azalmanı sürətləndirib.
ÜDM-in 11 faizi nisbətində olan pul köçürmələri Ermənistanda ÜDM artımının vacib və ən dayanıqlı amilidir, həmçinin özəl istehlakı dəstəkləyir. Bu, iqtisadiyyatın xarici amillərdən yüksək dərəcədə asılılığını nümayiş etdirir.
Koronavirus pandemiyasından sonra baş verən xarici təsirlər nəticəsində bu ilin birinci yarısında pul köçürmələri əvvəlki ilin eyni dövrünə nisbətən 9 faiz azalıb. Rusiya pul köçürmələrinin əsas mənbəyi olduğundan, xarici valyuta axınları neft qiymətləri dinamikasında dəyişkənliyə məruz qalan Rusiya iqtisadiyyatının dinamikasından yüksək dərəcədə təsirlənir.
İşsizlik və artan yoxsulluq səviyyəsi ev təsərrüfatı istehlakının azalmasına səbəb olur. BVF Ermənistanda işsizlik səviyyələrini cari ildə 22,3 faiz və 2021-ci ildə 21,1 faiz proqnozlaşdırır. Ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə orta aylıq nominal əməkhaqqı bu ilin avqustunda 2,6 faiz azalıb. BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədləri İndeksinə görə, Ermənistanda gündəlik gəliri 3,2 dollardan az olan insanların sayı 6,5 faizdir.
Xüsusi istehlakın azalması müxtəlif göstəricilərdə özünü göstərir. Cari ilin yanvar-avqust aylarında ilbəil idxal 12,4 faiz azalıb. Nəqliyyat vasitələrinin idxalı illər üzrə azalıb.
Yanvar-avqust aylarında keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ticarət dövriyyəsi 11,5 faiz azalıb. Bu, yanvar-iyul aylarına nisbətən 0,5 faiz çoxdur. Rəqəmsallaşma nəticəsində kağız pul dövriyyəsi cəmi 2,5 faiz azalıb. Ev təsərrüfatı istehlakının qiymətləndirilməsi üçün də əhəmiyyətli bir göstərici olan xidmətlərin həcmi də 10,8 faiz azalıb. Mənzil bazarında tələb də azalmaqdadır. Yerevanda mənzil əməliyyatlarının sayı bu ilin ikinci rübündə illik 60 faiz azalıb. Bununla birlikdə iyul ayında illik azalma 12 faizə qədər yüngülləşib və iyulda ipoteka krediti fondlarında aylıq 3 faiz artım təmin edilib.
Ermənistanda sağlamlıq xərcləri, ümumi sağlamlıq xərclərinin 80 faizi tutur və bu sahədə zirvədədir. Müqayisə olaraq, bu sahədə inkişaf etməkdə olan bazarlardakı xərclər 32 faizdir.
İqtisadi böyümə göstəricisinin 2021-ci ildə bir qədər irəliləməsi gözlənilir, bununla birlikdə uzun müddət davam edən hərbi əməliyyatlar və artan koronavirus hadisələri ilə şərtlənir. Mövcud tendensiyalarla birlikdə, Ermənistanda ÜDM-in əsas amili - ev təsərrüfatı istehlakı müsbət gözləntiləri dəstəkləmir.