Kətə: dadı təbiətdən gələn “göy qutab”
Naxçıvanda erkən yazdan başlayaraq dağda-daşda bitən pencərlərdən geniş istifadə edirlər. Erkən yazda bitən bitkilərin tərkibində müxtəlif vitaminlər olduğu üçün bu göyərtilərdən geniş istifadə olunur. Yazda naxçıvanlıların ən çox xoşladığı və tez-tez hazırlanan yeməklərdən biri də kətədir. Buna bəzən el arasında “göyərti qutabı”, “göy qutab” da deyirlər. Kətə Naxçıvanın dağlarında bitən təbii otlardan hazırlandığı üçün dadı da təbiətdən gəlir. Kətə hazırlamaq üçün sarmaşıq, quşəppəyi, qaratərə (qaragöz), qazayağı, salmança, əvəlikdən istifadə edilir. Bundan başqa, çəmən və dağlarda bitən şomu (yabanı ispanaq), gicirtkən, quşdili, xıncılovuz, quzuqulağı və çirişdən də kətə içi hazırlanır. Yuyulub təmizlənmiş otlar narın doğranır. Əlavə olaraq göy soğan (olmadıqda dib soğan), bəzən göy sarımsaq doğranıb pencərin içərisinə qatılır. Müxtəlif minerallar və vitaminlərlə zəngin olan belə bitkilərdən hazırlanan kətə insan orqanizmi üçün çox faydalıdır.
Qeyd edək ki, kətə üçün xəmir hazırlayarkən 1 litr su müqabilində 1 ədəd yumurta vurulur. Əvvəldən acıdılmış xəmir kündələnir və duvaq üzərində adi lavaş qaydasında açılır. Lavaşın içərisinə göyərtidən hazırlanmış iç qoyulur. Lavaşın kənarları qatlanır. Dörd tərəfi qatlandıqdan sonra 10-15 santimetr enində, 20-25 santimetr uzunluqda alınan çörəklər təndirə yapılır. Bir faktı da qeyd edək ki, bəzən kətəni elektrik sobasında da bişirirlər. Amma təndirdə istilik yuxarı dərəcədə olmaqla, həm də bərabər paylanır və onun ayrı bir dadı olur. Turşməzə olması üçün kətənin içini hazırlayan zaman içərisinə tomat pastası və ya narın doğranmış pomidor əlavə edirlər. Naxçıvanın bəzi kəndlərində zövqdən asılı olaraq kətənin içərisinə balqabaq da vururlar. Kətə, əsasən, süfrəyə təndirdən çıxan kimi isti-isti verilir. Ona görə də bəzi adamlar kətəni kərə (xüsusən ərimiş yağ) ilə yeməyi xoşlayırlar. Kətənin bir küncünü qırıb qaşıqla yağ əlavə edirlər. İstidən əriyən yağ kətənin içərisinə yayılır.
Qeyd edək ki, qədim dövrlərdən bu günə Naxçıvanda bişirilən şomu kətəsi, qarışıq göyərti kətəsi, çiriş kətəsi, gicitkən kətəsi, balqabaq kətəsi, mərcimək kətəsi, cəviz kətəsi, halvalı kətə, şirin kətə, döymə kətə çox məşhur olub. Bu ənənə indi də yaşadılır, gələcək nəsillərə ötürülür, təbliğ olunur. Kətə ilə bağlı ən böyük təbliğat isə bir neçə ildir yaz aylarında Naxçıvanqalada aparılır. “Naxçıvanqala” Tarix-Memarlıq Muzey Kompleksində keçirilən ənənəvi kətə festivalları əsrlər boyu formalaşmış kulinariya mədəniyyətimizin təbliği baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
Etnoqrafik materiallar əsasında
“Şərqin səhəri” qəzeti